Του δρα Στέλιου Δημητρίου*
Ο καρκίνος του προστάτη αποτελεί το συχνότερο καρκίνο στους άνδρες και τη δεύτερη συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο στον ανδρικό πληθυσμό. Κατά κύριο λόγο προσβάλλει ηλικιωμένους άνδρες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην Ελλάδα υπολογίζονται 5500 νέα περιστατικά κάθε χρόνο, με μέσο όρο ηλικίας τα 66 έτη και στην Κύπρο καταγράφονται περί τα 460 νέα περιστατικά ετησίως.
Ποια τα ευρήματα που υποδηλώνουν πιθανό καρκίνο του προστάτη;
Ευρήματα που θα μπορούσαν να σχετίζονται με υποκείμενο καρκίνο στον προστάτη αποτελούν:
(α) Υψηλές τιμές (>4 ng/dL) του ειδικού προστατικού αντιγόνου (prostate specific antigen-PSA)
(β) Παθολογικά ευρήματα στη δακτυλική εξέταση. Ο καρκίνος του προστάτη αναπτύσσεται συχνότερα στην περιφερική ζώνη του (70%), η οποία γειτνιάζει με το ορθό έντερο, γεγονός που εξηγεί τη χρησιμότητα της δακτυλικής εξέτασης στους μαζικούς ελέγχους του πληθυσμού (screening test). Τα υπόλοιπα περιστατικά καρκίνου του προστάτη (30%) εντοπίζονται στην πρόσθια και κεντρική ζώνη του.
Oι ασθενείς με προστατικό καρκίνο ενδέχεται επίσης να παρουσιάσουν συμπτώματα, όπως διαταραχές στην ούρηση, αιματουρία ή πόνο στην πλάτη και στη μέση λόγω μεταστάσεων στα οστά.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο καρκίνος του προστάτη είναι δυνατό να επεκταθεί σε γειτονικά όργανα (κυρίως στην ουροδόχο κύστη και τις σπερματοδόχες κύστεις και σπανιότερα στην ουρήθρα και το ορθό έντερο), ή σε λεμφαδένες (κυρίως της κάτω κοιλίας και λιγότερο δίπλα από την αορτή ή στις βουβωνικές περιοχές). Επιπλέον, μπορεί να παρουσιαστούν απομακρυσμένες μεταστάσεις μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, κυριότερα στα οστά (90%), στους πνεύμονες (45%), στο ήπαρ-συκώτι (25%), στον υπεζωκότα (20%) και στα επινεφρίδια (15%).
Εντοπισμός μέσω ακτινοδιάγνωσης
Υπερηχογράφημα (ultrasound)
Το διορθικό υπερηχογράφημα (TRUS) με τη χρήση ειδικού ηχοβολέα διαμέσου του ορθού εντέρου, πραγματοποιείται συχνά για τον εντοπισμό τυχόν ύποπτων αλλοιώσεων στον προστάτη αδένα και για να καθοδηγήσει τη βιοψία του προστάτη, συνήθως μετά από υψηλά επίπεδα PSA ή/και ύποπτα ευρήματα στη δακτυλική εξέταση.
Επιπλέον, το διορθικό υπερηχογράφημα θεωρείται μέθοδος εκλογής για την εμφύτευση σωματιδίων βραχυθεραπείας, στο πλαίσιο της θεραπείας επιβεβαιωμένου καρκίνου του προστάτη.
Μαγνητική τομογραφία (MRI)
H μαγνητική τομογραφία ξεκίνησε να χρησιμοποιείται για την τοπική σταδιοποίηση επιβεβαιωμένων καρκίνων του προστάτη και για την εκτίμηση τυχόν εξωκαψικής επέκτασης της νόσου, δηλαδή επέκτασης του καρκίνου πέραν των ορίων του προστάτη, εύρημα που προφανώς σχετίζεται με φτωχότερη πρόγνωση.
Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, έχει αυξηθεί σημαντικά ο ρόλος της στη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη, καθότι είναι δυνατόν να εντοπίσει με ακρίβεια τις ύποπτες βλάβες σε περιστατικά που το PSA παραμένει σημαντικό υψηλό, αλλά επανειλημμένες, διορθικές βιοψίες δίνουν αρνητικά αποτελέσματα. Παράλληλα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κατευθυντήριος οδηγός για στοχευμένη βιοψία βλαβών που θεωρούνται ύποπτες για καρκίνο βάσει των απεικονιστικών κριτηρίων. Επιπλέον, η μαγνητική τομογραφία χρησιμοποιείται για την τακτική παρακολούθηση ασθενών που έχουν διαγνωσθεί με χαμηλής κακοήθειας, αργά εξελισσόμενο καρκίνο που περιορίζεται εντός των ορίων του προστάτη, καθώς και για την παρακολούθηση-επανέλεγχο ασθενών που υποβλήθηκαν σε ριζική προστατεκτομή (ολική αφαίρεση δηλαδή του προστάτη λόγω καρκίνου), αλλά παρουσιάζουν εκ νέου αύξηση των τιμών του PSA.
Το πρωτόκολλο που εφαρμόζεται σήμερα, βιβλιογραφικά αναφέρεται ως πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη (multiparametric MRI-mpMRI), που περιλαμβάνει λεπτές τομές σε τρία επίπεδα σε ακολουθία Τ2 βαρύτητας υψηλής ευκρίνειας, εγκάρσιες τομές με την τεχνική της μοριακής διάχυσης και δυναμικό έλεγχο του προστάτη μετά την ενδοφλέβια χορήγηση παραμαγνητικής-σκιαγραφικής ουσίας, όπου μελετάται το πρότυπο σκιαγραφικής ενίσχυσης των ύποπτων βλαβών που εντοπίζονται. Αξίζει να σημειωθεί ότι η διαγνωστική αξία της πολυπαραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας του προστάτη αυξάνεται σημαντικά όταν πραγματοποιείται σε μαγνητικούς τομογράφους υψηλής έντασης μαγνητικού πεδίου, όπως ο υπερσύγχρονος μαγνητικός τομογράφος Siemens Lumina 3 Tesla που λειτουργεί στο διαγνωστικό κέντρο ΑΛΦΑ ΕΥΡΕΣΙΣ του ομίλου ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ στην Κύπρο.
H αξιολόγηση των αλλοιώσεων του προστάτη γίνεται κατά PI-RADS (Prostate Imaging-Reporting and Data System), με βαθμονόμηση από το 1 έως και το 5. Οι βλάβες που χαρακτηρίζονται κατά PI-RADS 1 και 2 έχουν πολύ μικρή και μικρή πιθανότητα αντίστοιχα να σχετίζονται με κλινικά σημαντικό καρκίνο του προστάτη, ενώ οι βλάβες που χαρακτηρίζονται 4 και 5 έχουν μεγάλη και πολύ μεγάλη πιθανότητα αντίστοιχα να σχετίζονται με κλινικά σημαντικό προστατικό καρκίνο. Οι βλάβες που αξιολογούνται ως 3 κατά PI-RADS θεωρούνται ενδιάμεσης υποψίας για κλινικά σημαντικό καρκίνο του προστάτη και η θεραπευτική τους προσέγγιση ποικίλει. O κλινικά σημαντικός καρκίνος του προστάτη ορίζεται ιστολογικά ως Gleason score >7 ή/και όγκο >0,5 ml ή/και επέκταση πέραν των ορίων του προστάτη.
Σημαντική εξέλιξη τα τελευταία χρόνια αποτελεί η τεχνική της βιοψίας του προστάτη με την υβριδική απεικόνιση (fusion imaging), που συνδυάζει μέσω ειδικού συστήματος GPS τις υπερηχογραφικές εικόνες, με τις αντικειμενικές και ακριβέστερες εικόνες της μαγνητικής τομογραφίας. Ως εκ τούτου οι βιοψίες γίνονται με μεγαλύτερη ακρίβεια, ακόμα και σε βλάβες που είναι διακριτές μόνο στη μαγνητική τομογραφία.
Αξονική Τομογραφία (CT)
Η αξονική τομογραφία δεν ενδείκνυται για την τοπική σταδιοποίηση του καρκίνου του προστάτη. Ωστόσο, χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό απομακρυσμένων μεταστάσεων στους πνεύμονες, στα οστά ή στα συμπαγή όργανα της κοιλιάς (ιδίως στο ήπαρ), καθώς και για το σχεδιασμό της ακτινοθεραπείας στην περίπτωση που συμπεριλαμβάνεται στο θεραπευτικό πρωτόκολλο. Σε προχωρημένες καταστάσεις η αξονική τομογραφία αποτελεί εξέταση εκλογής για την ανάδειξη διογκωμένων-διηθημένων λεμφαδένων στην πύελο ή κοντά στην αορτή, υδρονέφρωσης (δηλαδή διάταση των ουρητήρων ή/και των πυελοκαλυκικών συστημάτων των νεφρών) ή οστεοβλαστικών-σκληρυντικών μεταστάσεων.
Πυρηνική Ιατρική
Το σπινθηρογράφημα οστών (bone scan) χρησιμοποιείται συνήθως για τον εντοπισμό οστικών μεταστάσεων, ενώ το PET-CT μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διάγνωση, σταδιοποίηση ή επανασταδιοποίηση ασθενών με καρκίνο του προστάτη, καθώς και για τον εντοπισμό ύποπτων εστιών υποτροπής της νόσου σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε θεραπεία και παρουσιάζουν εκ νέου αυξημένες τιμές PSA.
Καταληκτικά μπορούμε να επισημάνουμε ότι η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία κατέχει πλέον πρωταρχικό ρόλο και χρησιμοποιείται ευρέως στη διάγνωση και απεικονιστική παρακολούθηση περιστατικών καρκίνου του προστάτη. Χάρη σε αυτή έχουμε τη δυνατότητα να εντοπίσουμε με ακρίβεια τις βλάβες που θεωρούνται ύποπτες για καρκίνο, ώστε να αποφεύγονται οι τυχαίες βιοψίες. Επιπλέον, o συνδυασμός της πολυπαραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας και της υβριδικής τεχνολογίας (fusion imaging) αποτελεί σημαντική εξέλιξη, καθότι οι βιοψίες γίνονται με μεγαλύτερη ακρίβεια και ασφάλεια, παρέχοντας τη δυνατότητα διάγνωσης έως και 30% περισσότερων περιστατικών με κλινικά σημαντικό καρκίνο του προστάτη.
*MD, EDiR
Ιατρός Ακτινοδιαγνώστης
Διαγνωστικό Κέντρο Alpha Evresis, Όμιλος ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ
